तामाङ राष्ट्र : शैलुङ एक विमर्श !

अनुसन्धाता मोहनकुमार तामाङ प्रस्तुति गर्दै

       एस.सि.आर.सि. डिस्कोर्श सेरिजले मुलतः आदिवासीसँग सम्बन्धित विषयमाथि छलफल (विमर्श) गर्दै आएको छ । विमर्शको क्रममा सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनैतिक, आर्थिक तथा ज्ञान-चतेना लगयातलाई समेटेको छ । त्यस्तैगरी आदिवासी सभ्यता, दृष्टिकोण, जीवन र जगत्को ऐतिहासिक परम्परा, निरन्तरता, चुनौती, व्यवस्थापना एवं संरक्षणसम्बन्धी विमर्श थालेको छ । विषयगत ज्ञान मिमांसामा आधारित विज्ञ-विशेषज्ञ तथा बुद्धिजीविहरूका खोज, अनुसन्धान तथा नयाँ दृष्टिकोणसहितको प्रतिवेदनहरू प्रस्तुत् गर्दै आएको छ । पाँचौं शृङ्खलामा भने ''तामाङ राष्ट्र : शैलुङ एक विमर्श’’लाई विषयवस्तु बनाएको थियो । उल्लेखित विषयमा मोहनकुमार तामाङले आफ्नो प्रस्तुत् राख्नुभएको थियो । उहाँ गुरु पद्मसम्भवका तीर्थहरू सम्बन्धी लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय अन्तर्गत विद्यावारीधिको शोधकार्यको क्रममा हुनुहुन्छ ।

सहभागीहरू

       सयलुङ, सेलयुङ, साङ्गेलुङ, साअीलुङ र सेँलुङबाटै यो क्षेत्रको नाम शैलुङ रहेको भन्ने मतहरू पाइएका छन् । शैलुङ अन्तर्गत रामेछाप, दोलखा, काभ्रे र सिन्धुपाल्चोकका केही क्षेत्रहरू पर्दछन् । यो क्षेत्र अन्यन्तै पवित्र तीर्थस्थलको रूपमा स्थापित छ । यसलाई बोन र बुद्ध धर्मको सङ्गमस्थल मानिएको छ । तामाङका पाँच पुर्खाहरू शैलुङबाटै अन्दरबुङ, ह्रिस्याङ्गु, तल्च्यो र तेमाल क्षेत्रमा पुगेका थिए । तिनहरू योञ्जन, मोक्तान, घिसिङ, ब्रोक्चन, र बल थिए । तिनैलाई स्थानीय जनबोलीमा 'खे ङा’ भन्ने गर्दछन् । यसै क्षेत्रमा रहँदा बस्दाखेरि पेङदोर्जेले डम्फू बनाएका भन्ने तम्बागीत पनि रहेको छ ।

कार्यक्रम शुरू गराउने क्रममा डिसकोर्श सेरिज संयोजक अार.के. तामाङ

       तामाङ समाजमा नेदा र शिब्दा (सिमेभूमे)को अवधारणा रहेको छ । शैलुङलाई शिब्दा कर्पो (सेतो पुरुषभूमि देव)को रूपमा मान्दछन् । कालिन्चोक चाहिँ बलि खाने शक्तिको रूपमा स्थापित रहेको छ । यी दुर्इ स्थानका बारेमा प्रशस्तै मिथहरू पाइएका छन् । अनुसन्धाता मोहनकुमार तामाङका अनुसार लामाबगर, लप्ची र शैलुङ हुँदै रेशममार्गको शाखा बनेको थियो । अहिले पनि त्यस रूटमा प्रशस्त गुम्बाहरू रहेका छन् । तिनका निर्माण १४ औं शताब्दीदेखि नै शुरू भएको देखिन्छ । ती गुम्बाहरूले शैलुङ क्षेत्रको महत्त्व बढाएको छ । तामाङ बाहुल्यता रहेको शैलुङ डाँडामा ठूलो सेतो चैत्य रहेको कुरा छ्योईमा उल्लेख गरिएको छ । यहीँ सङ्गेला स्ह्यप/ज्हे (पद्मसम्भवको पाइलाको छाप), त्रिशुल, ठूला गुफाहरू, बाघ, गङ्गटे र गार्इढुङ्गा लगायत शीलाहरू विद्यमान रहेका छन् । यहाँ पाँच वर्षम्म तपस्या गर्ने मान्छे सिधै देवाच्यनमा पुग्ने जनविश्वास रहेको छ । गुरु पद्मसम्भवसँग सम्बन्धित छ्योईमा समेत यही कुरा पाइएको छ ।

जिज्ञासा तथा सुझाव राख्नुहुँदै कृष्णकुमार लामा

यो क्षेत्र सम्बन्धी ग्राबिएल टाउचरले अध्ययन गरेकी छन् । उनले ''द फाइभ तामाङ एनसेष्टर्स एण्ड शैलुङ फोइ शिब्दा’’ पुस्तक पनि लेखेकी छन् । जुन पुस्तक कुक्पा खाछ्योईमा आधारित रहेको छ । तिब्बती बौद्ध परम्परामा अन्यन्तै पवित्र मानिएको पेमाकाथाङको ३१ औं अध्यायमा पनि शैलुङको बारेमा उल्लेख गरेको पाइन्छ । 

कार्यक्रमलार्इ सम्बोधन गर्नुहुँदै दावा पाख्रिन (दार्जिलिङ)

उक्त छ्योईमा उल्लेख भए अनुसार गुरु पद्मसम्भवले यो क्षेत्रमा पाँच वर्ष बस्नु भएको देखिन्छ । यही क्षेत्रमा उहाँले महायोगको अभ्यास गर्नु भएको थियो । सोहीक्रममा उहाँले 'ङारसिन दोर्जेछाङ’ भन्ने गुप्त नाम प्राप्त गर्नु भई डाकिनीहरूलाई शिक्षा दिनुभएको थियो । त्यस्तैगरी विभिन्न आठ यक्षहरूलाई दबाएर तीन क्षेत्रमा आधिपत्य जमाउनु भएको थियो ।

जिज्ञासा तथा सुझाव राख्नुहुँदै पेमा मोक्तान

शैलुङ क्षेत्रमा रहनु हुँदा नै गुरु पद्मसम्भवले सेङ्गे डाडोग भन्ने नाम पनि प्राप्त गर्नु भएको थियो । गुरु पद्मसम्भवको आठ नामहरू मध्ये सेङ्गे डाडोग  एक हो । भुटानको पारोमा गुरु पद्मसम्भव नै दोर्जे डेलोको रूपमा प्रकट हुनु भएको थियो । भुटानले उक्त क्षेत्रलाई गुरु पद्मसम्भवको तीर्थस्थलको रूपमा स्थापित गराइसकेको छ । 

उठेका जिज्ञासा तथा सुझावलार्इ सम्बोधन गर्नुहुँदै प्रस्तोता तामाङ

अब शैलुङ क्षेत्रलाई पनि भुटानको दोर्जे डेलोकै समान भएकोले 'सेङ्गे डाडोग’को रूपमा स्थापित गर्नु पर्दछ । त्यसैका निमित्त पनि यो क्षेत्रलाई जोगाएर राख्नु सक्नु पर्दछ । यही नै चुनौती पनि भएको छ । विकासको नाममा बिनास हुन सक्ने हुनाले त्यतातिर समय छँदै विशेष सचेतता अपनाउनु पर्नेछ । पाँचौं शृङ्खलाको गन्बामा भने अग्रज मणि पाख्रिन रहनुभएको थियो । उहाँले नै  कार्यक्रम समापन गर्नु भएको थियो ।

फोटो सेसनको दृश्य
SCRC को पेजबाट साभार गरिएको ।