जञ्जालभित्रको संसार

फ्याटिया भन्यो अध्यादेश ल्यायो अन्तिममा बेसार

कुटी र याङ्दी नक्शामा थप्दा सरीता असार ।।१।।

बिष्ट्याएपछि देखेछन् दैलो खटि्कयो आवश्यकता !!

फेसबूके नेता सबैका मुखमा अङ्गीकृत नागरिकता ।।२।।

असार मास ! मुठी रोपेर मुरी फलाउने अवसर !! यतिखेर विदेशबाट फर्किएका तथा शहरबाट तर्किएकाहरूले गाउँ हल्लाउँदै छन् । हल्लीखल्ली छ गाउँमा ! उही कोरोना माईको नाउँमा !! अघि एक समय, नेपाललाई कृषि प्रधान देश भन्दै थिए । सक्नेले कृषि पेशा गर्दै थिए । गर्नेसँग कुरा जोत्ने समय हुँदैनथ्यो । त्यसैले जोत्नै पर्दा तिनले गोरु जोत्थे । नसक्नेले भने कुरा जोत्थे । देशको ओँठमा कृषि नामक लिपिस्टिक पोत्थे ।

बिस्तारै शहर ताक्नेको सङ्ख्या बढ्यो । गाउँ जङ्गलमा परिणत हुन थाल्यो । कृषिप्रधान देशबाट कृषि लोपोन्मुख व्यवसायमा परिणत भयो । सारा युवा विदेशतिर उडे । विदेशबाटै कतिले घरबार चलाए । कतिले ऋण तिरे । कतिले शहरमा घर किने । कति बाकसमा प्याक भए । कतिका घरबार डुबे । लेखाजोखा गरेर के काम ! बितेको घाउ नकोट्याऊ । दुख्छ मात्रै ! त्यसैले भूत हैन भविष्य हेर्ने हो; भन्छन् ।

यस्तैमा कोरोना देखियो । आफैँ जन्मियो ? कि बोक्सा/बोक्सीले उठायो ? यो प्रश्न बनेको छ । कोही चीनलाई दोष लगाउँछन् । कोही अमेरिकामाथि शङ्का गर्छन् । कोही इजरायलतिर आँखा तन्काउँछन् । उत्तर कहिले आउला वा नआउला ? शायद, चीन देश स्प्रिङ फेस्टिवलमा रमाउँदै गर्दा अमेरिकी तथा इजरायलीको बोक्सा/बोक्सी आँखा पर्‍यो । दुनियाँलाई सतायो । अरूलाई खनेका खाल्डोमा आफैँ पनि फसे ।

भारत र नेपालमा पनि कोरोना देखियो । यी देशहरू कोरोनाको बाउ या आमापट्टकिा नातेदार पनि होइनन् । मितेरी साइनो वा ससुराली खान्दानीमा पनि जोडिँदैनन् । यिनले रोक्न पनि सकेनन् । त्यसपछि भारतले चीनिया भाइरस भन्दै खिसीटिउरी गर्‍यो । कोरोनाले हैसियतमा बस भनेर थर्कायो । आँत्तिएर/अक्मक्किँदै ''ची ची ची हैन नेपाली भाइरस'' भन्यो । एकजना नेपाली मुसलमानले उत्पादन गरेको भन्यो । कोरोना हाँसेर कस्सो बेहोस् भएन ।

संसारमा त्राही-त्राही मच्चियो । मै हुँ भन्ने अमेरिका पनि ढाँड भाँच्चिने गरी थच्चियो । चीनको झण्डामा कोरोनाको तस्वीर छाप्नेको सातो गयो । चीनलाई नदिनाकै निमित्त मास्कमा आफ्नो देशको झण्डा छाप्नेको बक बस्यो । विश्व अर्थतन्त्र नराम्ररी ख्वान्द्रोमा खस्यो । कोरोनाको कुरा गर्दा चीन र अमेरिकाको द्वन्द्व मान्नेहरू पनि छँदैछन् ।

अमेरिका आफूलाई बछ्यु ठान्थ्यो । अन्यलाई झूसेबारुला भन्थ्यो । केपि ओलीलाई चित्त बुझेको थिएन । के गरूँ भनेर हेर्दै थियो । गुरुङ, मगर, रार्इ, लिम्बु र तामाङले बनाएका गोर्खाली शानमाथि आँखा पुग्यो । त्यसपछि फ्याट्टै युक्ति सुझ्यो । कम्तिमा आफ्ना कार्यकर्तालाई अरिङ्गाल घोषणा गर्‍यो । झूसेबारुलाबाट नेपालीलाई अरिङ्गालमा उकास्यो । वास्तवमा मनको लड्डु घिऊसँग खायो । अरू छिमेकीले देख्लान् कि भन्ने थियो । त्यसैले लुकेर रमायो ।

कोरोनाभित्रै अम्रिका नामक देशमा जर्ज फ्लोयडको हत्या सावित भयो । आगो सल्कियो । अनगिन्ती टियरग्याँस छोड्नुको विकल्प रहेन । चीनसँग कम्ता रीस उठेको थिएन । त्यसैले माक्स बहिष्कार गरेको बछ्युका रानो ट्रम्पलाई गाह्रो पर्नु स्वाभाविक थियो । ज्यान जोगाउन बङ्करभित्र पस्यो । वास्तवमा बछ्यु बस्ने पनि बङ्करमा नै हो नि । त्यतिखेर कसैले आगो सल्कायो वा मेटासिड छर्क्यो भने ! विचरा बङ्करभित्र ... हुन के बेर । कुनै जमानामा हिटलर पनि बङ्करभित्रै निभेका थिए ।

यही बीच नेपालमा पनि हुनु नहुनु भयो ? कोरोनाले थोरै दया गरे पनि माया चाहिँ गरेन । खोज्दै बस्तीतिर छिरेको जस्तो छैन तर सामुन्ने परेकालाई छोडेको पनि छैन । कोरोना माईले केपि ओलीलाई चर्चामा आउन भने सघाऊ पुर्‍याइरहेको छ । फ्याटिया र बोसिया शब्द ओलीको ओँठबाट बक्यो । सामाजिक सञ्जालतिर भ्रमणमा निस्कियो । धेरैले सँगै बसेर तस्वीर खिचे । आ-आफ्ना वालमा टाँसे । रमाइलो गरे । हाँसे र हँसाए ।

उता भारतले मानसरोवर जान्छु भन्दै रोड खन्दैरहेछ । नेपालीहरू फ्याटिया र बोसिया भन्दै हाँसखेलमा रमाइरहेको बेला फ्याट्ट लाएर रोडको उद्घाटन गर्‍यो । खबर बज्न थालेपछि एकाएक सबैका हाँसो र ख्यालठट्टा रोकिनु स्वाभाविक थियो । त्यसपछि नेपाल र भारतको राजनैतिक रङ्गमञ्चमा नाटकले नयाँ मोड प्राप्त गर्‍यो । नेपालीले कुटी, याङ्दी र लिम्पियाधुरा हाम्रै हो भन्न थाले । भारतीयाले पनि हाम्रो हो भन्न थाले । तल्लोभन्दा तल्लोस्तरमा झरेर गाली पस्के ।

बुहारी लिन जाँदा (भनेको छोरी जुवाइँलाई दिँदै गर्दा)को बेलामा त आपस्तमा झगडा गर्न नलजाउने दुर्इ देशले खुब गज्जबको खैनी पाएछन् । हत्केलामा राखेर माडेको माड्यै छन् । समय समयमा फ्यट्ट फ्यट्ट पनि हानेकै छन् । ओ बाSS त्यसपछि हाँछ्यु आउनु स्वाभविक हो नि । बाँकी प्रसङ्ग भने, याद गर्नुस् है- केही क्षणपछि बेसारसहित देखापर्ने नै छ ।

ओली जी पनि इम्युनिटी पावरले भरिलो झरिलो व्यक्ति पर्नु भयो । जस्तै लकडाउनले पनि के छुन्थ्यो । यही बीच, दुर्इ वटा अध्यादेशहरू ल्याएको थियो । दुर्इ चार वटा अरिङ्गाल खटाएको थियो । जनकपुरदेखि अर्को पार्टीको नेतालाई उठाएको थियो । फिल्मी तथा अपहरण शैलीमा काठमाडौं ल्याउन लगाएको थियो । आफू ताक्छ मुढो : बञ्चरो ताक्छ घुँडो भने जस्तो भइदियो । कुर्सी समेत हल्लिन थाल्यो । रोर्इ करार्इ गर्दै मुस्किलले जोगिनु भयो । धन्न कोरोना माई । जय होस् हजूरको भन्दै लामो श्वास तान्यो ।

विपक्षीका आँखा पनि कम्तिका थिएनन् । समुद्रमुनि लुक्ता पनि नछोड्ने खालका ! भष्मसुरको भन्दा पनि तगडा ! के गरूँ कसो गरूँ भइरहेको थियो । त्यसैले कुटी याङ्दी र लिम्पियाधुरा नेपालकै हो भनेर दाबी गर्‍यो । महाकालीमा अनावश्यक रूपमा भारतीयले अक्कुपाइ गरेको भन्दै भुन्भुनायो । पहिल्यै अरिङ्गालको रानो हुँ भनी गरेको दाबी यतिखेर पो काममा आयो ।

ओली भुन्भुनाएको सुने/देखेपछि सरिता गिरीको सातो गयो । साँच्चैमा असार लाग्यो । ''नक्शा जारी नगरेस्'' भन्दै असारे झरीसरि बर्सिन थालिन् । सारा नेपालीले सरिता गिरीमाथि आरोपका उल्कापात थाले । खासमा सामाजिक सञ्जालभरि सरिता गिरीकै भनाई र मुहार सजाए । त्यस्तैमा नो एम.सि.सि. भन्दै सडक तात्तियो । पानीको फोहोराले शितल पार्ने प्रयास भयो । कतिले लौरो खाए । कतिले आपसमा बाजाबाज गरे । बिस्तारै नजानिँदो तरीकाले पछाडि सरे ।

नक्शा त बनायो तर संविधानमा पुरानै छ । संशोधन गर्न बाध्य भयो । मौका पर्खेर बसेको जनता र समाजवादी नामक पार्टीका विपक्षीले के छोड्थे । महाकाली सन्धिको बेला तिमीले पनि देश बेचेको भनेर घुमाउरो औँलाले देखाए । इम्युनिटी पावरले त्यतिसम्म त धानेकै थियो । अब देश बेचुवालाई टुँडिखेलमा ल्याएर झुण्ड्याउने भन्दाखेरि तालु समेत सुकेर जात्रा भयो । भनन्न रिङ्गटा चलेको थियो । उठेर भाग्न सक्ने हालतमा थिएन । श्रीमद्भगवद्गीतामा पो, 'जे भयो राम्रै भयो । जे हुनेछ राम्रै हुनेछ' भनेर लेखेको छ भन्थे । हो रहेछ । ओलीजीलाई त्यस्तै भयो ।

नेपाली उखान छ नि; भत्केको घरको झ्यालै झ्याल ! एकातिर मिलायो अर्कोतिर भ्वाङ परिसकेको हुन्छ । राजनीतिमा अलिक केही होला कि भन्ने हुँदाखेरि उता कोरोनाले हैसियतमा बस भन्न आइहाल्छ । दिनदिनै रोगी बढ्दैछन् । औषधीमूलो सकिँदैछन् । क्या फसाद ! धन्न मिचिएको सीमा फिर्ता गराउनुपर्ने भएकोले कोरोना सोरोनाको टन्टा नदेऊ भन्न पाएको छ ।

मानिसले बोक्नुपर्ने कुकुर शिकारी बन्दैन, भन्छन् । अरिङ्गाल पनि मेटासिडको गन्धले लडेपछि उठ्ने होइन । त्यही भएर ढाँडस् दिनैका लागि भएपनि आफैँ उपस्थित हुनुपर्‍यो । सोही प्रसङ्गमा 'कोरोना भनेको सामान्य रुघाखोकी जस्तो हो । लागि हालेछ भने पनि हाँछ्यु साछ्युँ गरेर फाल्नुपर्छ'' भन्नु भयो । सुनेर झूसेबारुला अनि म पनि अरिङ्गाल भन्नेहरू हाँसिहाले । रुकुमकाण्ड भन्दै एकथरीले बसी खान दिएको होइन । मदेशी आफैँ ''बछ्युँ भएका छौं'' भन्छन् ।

लौ भएन । के पो भन्ने भनेजस्तो भइरहेको थियो । फ्याट्ट कहाँबाट बेसार पानीको याद आयो । बेसारको प्रसङ्ग के उप्काएको ! सबैले आफ्नै तस्वीरमा बेसार पोतोर खै के गरेको हुन् ? भेउ नपाउने गरी अन्यौलतामा फस्ने गरेको छ । चौजहारीकाण्ड भन्दै एकथरीले किलकिले छोडेको होइन । धन्न, यतिखेर अङ्गीकृत नागरिकता आयो र अलिक हल्का महशुश छ ।

गल्तीले पाठ सिकाउँछ भन्थे हो रहेछ । यत्तिका समयसम्म बेवास्ता गरेको । अङ्गीकृत नागरिकताको मुद्दा पाउँदा सरिता गिरीलाई नै माई भन्दै पाउँ परुँ जस्तो नभएको होइन । यस्तो कुरा बाहिर भन्नु पनि भएन । त्यसैले अन्य देशको उदाहरण खोज्नुपर्ने भयो । तिनले पनि राम्रो साथ दिएको छ । वास्तवमा ''हिमाल, पहाड तरार्इ ! कोही छैनौं परार्इ !!'' भन्ने नारा लगाएर राखेको हुनाले पनि अलि होलो भएको छ । नत्र हिमाल कुहिरोभित्र चौँरी र भेँडाको बथान चराउँदै छ । पहाड र तरार्इ भने फ्याक होला जस्तो भइरहेको छ ।

अङ्गीकृत नागरिकता भारतबाट भित्रिने बुहारीका लागि मात्रै नभएर सबै विदेशी तरुनीका लागि हो भन्यो तर विपक्षीले किलकिलेमा समात्न छोड्दैन । झूसेबारुलालाई अरिङ्गालले सामाजिक सञ्जालतिर अङ्गीकृत नागरिकता, राष्ट्र र राष्ट्रियता भन्दै अल्झाउन सफल देखिएको छ । नो एम.सि.सि. साथै दलितमाथिको भेदभाव अन्त्य गर भन्दै दिन कटाएका छन् । 

अङ्गीकृत नागरिकता पनि गज्जबको जिनिस बनेको छ । बारुलादेखि अरिङ्गालसमेतलाई यसले बशमा पारेको छ । एकथरीलाई श्रीमती ल्याएपछि तुरुन्तै अङ्गीकृत नागरिकता चाहिएको छ । नदिऊँ भने यसअघि दिइआएको कुरो । दिऊँ भने सरिता गिरीको मुहार झल्याँस्स हुन्छ । सपनामा पनि तर्साउँछ । जेहोस् मै हुँ भन्नेहरू सामाजिक सञ्जालमा व्यस्त भएका छन् । कम्तिमा आफ्नै वालमा लेखेका छन् । बढीमा अरूका वालमा कमेण्ट भन्दै गाली वा ताली दिन पाएकाले खुशी देखिन्छन् । कोरोनाको भूतले तर्साएको महशुश गर्न सकिरहेका छैनन् ।

मान्छे भन्ने जन्तु पनि अजीवका हुँदारहेछन् । कङ्गाली देशमा जन्मेपनि सम्पन्नताको सपना देख्न छाड्दैनन् । सबैलाई नागरिकता चाहिएको छ । नेपालमा कति नै नगर भएजस्तो । बस्ने बेलामा ओडारमा बस्छन् । तिनैलाई देशको नागरिक भनिदिएपछि भूर्इँमा टेक्न बिर्सेला जस्तो गर्छन् । चुनाबमा भोट दिन पाए सार्वभौमसत्ता सम्पन्न रहेँछु भनी ठान्छन् । जितेर नेता भएकाले छातीमा लात्तीले हान्दा पनि कति मायालु लात भनेर मक्ख पर्छन् ।

कुनै जमानामा गणेशमान सिंहलाई र्सवमान्य नेता भन्थे । तिनले हामी नेपाली भेँडो हौं भनेका रे भन्थे । हो रहेछ नि । सर्वमान्य नेताले भनेको कुरा के बिस्तुर खान्थ्यो ? नेपाली जनता भेँडा रहेछन् । त्यसैले यिनलाई खोरमा राखेरै पनि नेपाली नागरिकता नामक कागजको खोस्टो दिएपछि गजक्क परेर बस्दोरहेछ । तिनैका ऊन काट्ने अनि जाडोमा पातलो राडी दिएपछि प्रभु भन्ने रहेछन् । बाँकी ऊन अरूले लगेको पनि थाहा पाउँदैनन् । काटेर मासुको व्यापार गर्दा पनि भेउ पाउँदैनन् ।

नागरिकता प्राप्त भएपनि मान्छे नागरिक हुन्छन् । नागरिक नै जनता हुन् । यी दुर्इ शब्दको खेल पनि बडो रोमाञ्चक देखिन्छ । कोही नागरिक बनेर गजक्क पर्छन् । कोही जनता बनेर आन्दोलनको सपना देख्छन् । सारमा, आफैँ पनि शासक हुन सक्ने सपना बुन्छन् । शासक बनेर अरूलाई शासनको दण्ड चलाएको दृश्य कल्पन्छन् । वास्तवमा शासक र शासित भ्रम हुन् भनी बुझ्ने फुर्सदै प्राप्त गर्दैनन् । आफ्नो भूमिमा बाह्यले आएर नोकर बनाएको पनि चाल पाउँदैनन् । पाउन् पनि कसरी ! नागरिकता र जनताको बुख्याँचाले आँखा धमिलो पार्दो रहेछ । आफ्नै वास्तविक मुहार देख्न नसक्ने गरी छेक्तोरहेछ ।

त्यसपछि शासकहरू स्वछन्द र निर्बन्ध हुँदारहेछन् । जनता र नागरिक भन्दै घाँसको आश देखाउँदारहेछन् । मान्छेलाई पनि चरनमा लगेर चराउँदारहेछन् । वास्तविकता भने निकै फरक हुँदारहेछन् । मानिस स्वतन्त्र हुन्छन् । त्यो आंशिक तथ्य मात्रै हो । स्वतन्त्र भन्दा धेरै बन्धित् हुन्छन् । त्यो गुह्य तथ्य हो । यदि मान्छे पूर्णतः स्वतन्त्र भएको भए; किन देश, राष्ट्र, राष्ट्रियता, हिमाल, पहाड र तरार्इ भनिरहनु पर्थ्यो र ? धर्म, भाषा, परिवार, समाज, जन्म र मृत्युबारे चिन्तित् हुनुपर्थ्यो र ?

मानिस स्वतन्त्र हुनु भनेको छाडा हुनु हो । अमानुष हुनु हो । उच्छेदवादी हुनु हो । वास्तवमा मानिस बन्धित छौं । एकापसमा बाँधिएका हुन्छौं । स्वतन्त्रताको नारा लगाउनेले कम्तिमा एक्ले ढेँडु भएर बाँच्न सक्नुपर्छ । बगालदेखि छुट्टिनुपर्छ । एक्लै अन्यदेखि पर बाँच्नुपर्छ । त्यो सम्भव छैन । भन्नाले मान्छे अन्तर समबन्धित छौं । त्यसैले सामाजिक प्राणी भयौं । सामाजिक भएपछि आफूभन्दा पहिले समाजलाई देख्न सक्नुपर्छ । समाज र देश फरक हुन्छन्, जस्तै : तामाङ, गुरुङ, थकाली, मगर, रार्इ, लिम्बु, थारु आदि समुदाय वा समाज हुन् । स्वतन्त्र राष्ट्र हुन् । त्यस्तैगरी हिन्दू अर्थात् आर्य एवंरीतले खस समुदाय हुन् ।

नेपाल देश कहिल्यै राष्ट्र हुनसक्ने कुरै होइन । महिला र पुरुष जात होइन; त्यस्तैगरी नेपाल देश हो । राष्ट्र होइन । त्यसैले नेपाली राष्ट्रियता झूठको खेती हो । गलत बुझाई तथा पढार्इको उदाहरण हो । नेपाल देश हो । देश र देशभक्त फरक विषय हुन् । नेपाली हकमा तामाङ, गुरुङ र थारु लगायतका आदिवासी भनिएकाहरू मात्रै राष्ट्र हुन् । त्यसैले नेपाली राष्ट्रियता होइन । विश्वले चिनेका गोर्खाली भन्नाले गुरुङ, मगर, रार्इ, लिम्बु र तामाङ राष्ट्रका युद्ध कौशलता हो । कुनै बाहुन क्षेत्री अर्थात् आर्य वा खसका लडाका गुण होइन ।

त्यसैले तामाङ यहाँको राष्ट्र हो । यसको आफ्नै भूमि थियो/छ । सारा व्यवस्था थियो/छ । जहाँ पोलिटिक्स/राजनीति भन्ने थिएन । योसँग त केवल बडीपोलिटक मात्रै थियो/छ । जहाँ शासक र शासित थिएनन् । समाजमा शासन प्रशासनको व्यवस्था थिएन । त्यहाँ समाज सञ्चालनको विधि मात्रै थियो । दुर्भाग्यपूर्ण तथ्य चाहिँ; यहाँ बाह्यको प्रवेश भयो । तामाङमाथि जातीय संहार गरे । तहसनहस पारे । आफूलाई शासक घोषणा गरे । तामाङलाई शासित बनाए । मासिन्या मतवाली बनाए । शदिऔंदेखि विभेद गर्दै आए । आज तिनैले तामाङलाई नागरिकता दिने ? तामाङले भारत वा भुटान वा बर्मामा भएकी आफ्नी अङी (फुपू)की छोरीसँग विवाह गर्दाखेरि अङ्गीकृत हुने र सात वर्ष पर्खनुपर्ने ? सक्छौ र हिम्मत छ भने, देश बेचुवाहरूका कम्तिमा पनि सात वर्षसम्म नागरिकता निलम्बन गर्न सक्ने कानूनी व्यवस्था बनाउन । क्षमता छ ?

यहाँका राष्ट्रलार्इ नेपाली राज्यसत्ता भन्नेले नागरिकता दिने ? यो भनेको जुजुबाजेलाई खनातीको पनि खनातीको पनि खनातीको पनि खतानी .... को उमेरको फिरिङ्गे आएर तिमी मेरो देशको नागरिक भयौ भनेको हो । यो कदापि उचित होइन । सिक्किममा मेरो दाजुभाइको घर छ । तिनको घरमा लसोल गर्न म किन जान नपाउने ? भुटानमा मेरो गोले वंशीय भाइ छन् । तिनले आफ्नो पुर्खौली भूमि लच्याङ र थाङ्पालमा फर्केर आइ किन बस्न नपाउने ? बर्मामा मेरो मामाकी छोरी छे । मैले तिनलाई श्रीमती बनाएर किन भित्र्याउन नपाउने ? ससुराल जान किन नपाउने ? बङ्गालदेशमा मेरो वंशीय भाइको घरमा मरन हुँदा किन जान नपाउने ? के लोकतन्त्र, गणतन्त्र, जनतन्त्र, डोमोक्रेसी, उदारवाद र साम्यवाद भनेको यही हो ?

हाम्रो भूमिमा पछि आएर तिम्रो देश बनाउने ? हाम्रो भूमिमा आएर मलाई तिमीले नागरिकता दिने ? हामीलाई जनता वा नागरिक बनाउने ? तिमीले थमाएको नागरिकता फिर्ता लैजाऊ । हाम्रो विवाह दर्ता तिमीले कुन हैसियतले गर्छौ ? हाम्रो विवाह सम्बन्धी नियम तिमीलाई थाहा छ ? तिम्रो पो एउटै थरभित्र पनि विवाह हुन्छ ? गोत्र हुन्छन् । गोत्र परिवर्तन गर्छौ । हाम्रो त त्यस्तो छैन । त्यसैले फरक छौं ।

होइन/हुँदैन भन्छौ भने लैजाऊ तिम्रो राज्य र सत्ता ! हाम्रोमा छायाँ समेत नपर्ने ठाउँमा लैजाऊ । यो बुझ कि- तिमीले थमाएको नागरिकता हामी राष्ट्रले फिर्ता घोषणा गर्‍यौं भने तिमी के गर्छौ ? राष्ट्र भएको हैसियतले प्राप्त गरेका अधिकार छोड्दैनौं । आऊ मिलेर बस्ने भएदेखिन्, समान हैसियतका देशहरूका हैसियतमा वार्ता गरौं । फरक देशहरूका संयुक्त राज्य/देश नेपाल बनाऔं । हैन भने यसबाट उत्पन्न हुनसक्ने हरेक समस्याको जिम्मेवार तिमी हुनेछौं 

 -    गोले केआर चालिसेली
१० असार '७७
चाबहिल